تشریفات بین المللی

تشریفات بین المللی

 

تشریفات چیست؟

    کلمه فارسی تشریفات از معادل انگلیسی پروتکل[1] مشتق شده است. این واژه در دیپلماسی به معنای ثبت پیش نویس کنفرانس‌ها، مدارک دیپلماتیک شامل موافقت نامه‌ها، قراردادها و اعلامیه‌ها و نیز مجموعه شیوه‌ها و روش هایی است که وزارت امور خارجه می‌بایست در مکاتبات رعایت نماید. امروزه پروتکل به معنای اشکال، مراسم و آدابی است که از سوی روسای کشورها، دیپلمات ها و نمایندگان هر کشور باید رعایت شود. تعریف جامع تر تشریفات، مجموعه آداب و رسوم، مقررات و قوانینی که در مراسم رسمی بین افراد و اعضای هیات‌های دیپلماتیک، وزارت امور خارجه، دولت ها و در کنفرانس‌ها و مجامع بین‌المللی معمول می‌باشد. به پروتکل بایستی نزاکت یا اتیکت[2] را نیز اضافه کرد که به معنای طرز برخورد افراد با یکدیگر در زندگی روزمره است. بعضی از رفتارها از حدود مرزها نیز گذشته و به عنوان یک نزاکت بین‌المللی مورد قبول قرار گرفته اند و تقریباً در همه جوامع بین‌المللی به شکلی مشابه و یکسان رعایت می‌شوند، مجموعه این رفتارها تحت عنوان «کد رفتار بین‌المللی» معرفی شده است.

 

مشخصه های تشریفات

   رعایت تشریفات مقدمه ای برای حضور در یک محفل و رویداد اجتماعی، مذهبی، سیاسی، فرهنگی و علمی محسوب می شود. در این معرض، فقط برای خود زندگی نمی کنیم. از چارچوب خاصی به ما نگاه می شود و بعنوان برگزیدگان یک کشور مورد قضاوت هستیم. بنابراین باید از عادات ناپسند اجتناب نموده و عادات پسندیده را بپذیریم. حتی اگر این حضور توام با صرف وقت و زحمت و مغایر با تمایلات شخصی ما باشد.

  پوشیدن لباس رسمی، آراستگی، تظاهر به خوشحالی و یا تاسف، دوستی های ناخواسته، رعایت تقدم، ... همگی ممکن است با خواسته‌های شخصی ما مغایر باشد، ولی به خاطر پیشبرد اهداف سازمانی ناگزیر به انجام آن هستیم. با رعایت کد رفتار و اصول تشریفات، در جهت منافع ملی و مصالح سازمانی قدم برمی داریم  و در این صحنه همواره می‌بایست این منافع بر خواسته های فردی و نفع شخصی مقدم باشند.

     البته که در تشریفات بایستی جایگاه آداب و رسوم و معتقدات ملی را نیز مد نظر قرار داد. رعایت اصول تشریفاتی به معنای چشم پوشی از آداب و رسوم و سنت‌های ملی و مذهبی نیست. در یک رویداد بین المللی، هر تبعه‌ای می‌بایست ارائه دهنده شخصیت و هویت ملی خود باشد. تشریفات می‌بایست تلفیقی از آداب و رسوم و سنن ملی و اصول تشریفات بین‌المللی باشد.

 

رعایت آداب و تشریفات پسندیده در مراودات بین المللی - تجاری

در خصوص کاربرد آداب و تشریفات پسندیده در مروادات دیپلماتیک و مطلب زیادی آمده است. اما در مراودات تجاری بین المللی نیز اصول کلی حسن سلوک کاربردی فزاینده دارد. به ویژه آنکه عده مدیران بخش تجاری با سابقه کار در سازمانهای بین المللی و گاه دیپلماتهای پیشین در حال افزایش است. البته قبلا در آمریکا تصور می شد که تشریفات موضوعی زاید است و امری است که برای سفرا و دیپلماتها مفید است و به کار بازرگانان نمی آید. اما امروزه بسیاری از مدیران و مقامات شرکتهای بزرگ به آشنایی هر چه بیشتر با اصول تشریفات بین المللی علاقه نشان می دهند و آشنایی با اصول تشریفات به عامل مهم برای تجارت، فروش بیشتر و طبعا سود افزونتر به عنوان هدف اولیه هر تجارت، تبدیل شده است.

الن ولفهرست[3] یکی از کارشناسان تشریفات تجاری بین المللی تعریف می کند که مدیر فروش یک شرکت بزرگ موقعی که سر میز شام با حضور طرف قرارداد، دست به کاری زد که مرسوم نبود، یعنی چاقوی سسی خود را لیس زد. این لیسیدن، برای او30 میلیون دلار تمام شد. طرف قرارداد، فقط از این عمل وی آزرده شده بود و قرارداد را با مدیری که آداب دان نبود، لغو کرد.

کارشناسان و دست اندرکاران آموزش تشریفات برای حضور در مهمانیهایی به اصطلاح «کاری» و نیز اولین ملاقاتها توصیه هایی ارائه کرده اند که برخی از آنها در ادامه مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

 

پوشش رسمی

-   نسبت به جزئیات لباس خود و اعضای گروه خود بی اعتنا نباشید و در جیب های بیرونی لباس خود خودکار، مداد، عینک، شانه و دیگر وسایل را قرار ندهید.

-   در اکثر رویدادها، نوع پوشش و لباس مورد نظر از سوی میزبان در کارت دعوت و یا بسته اطلاعاتی ویژه شرکت کنندگان مشخص می شود. در چنین شرایطی، بایستی نظرات میزبان را مورد توجه قرار داد.

-   هرچه تعداد دکمه های کت و شلوار شما کمتر باشد، رسمی تر است. توصیه می شود در محافل رسمی و اداری از کت های دو دکمه استفاده شود. این نوع کت شما را لاغرتر نشان می دهد و باعث می شود پیراهنتان نیز بهتر به نظر می رسد. کت های ۲ دکمه برای مردان کوتاه تر و کت های ۳ دکمه برای مردان بلند تر مناسب است. کت و شلوار با طرح راه راه (البته راه راه ریز) برای افراد کوتاه قد مناسب تر است.

-   کت و شلوار و یا مانتوی مشکی، نوک مدادی و سرمه ای و ساده در محافل رسمی و اداری مرسوم تر است. پوشیدن کت و شلوار و مانتو رنگی، بسیار نقش دار (مانند چهارخانه) و خیلی روشن و از پارچه های براق در محافل رسمی چندان عرف نیست. از پوشش رنگی بیشتر در کشورهای شرق و جنوب آسیا استفاده می شود.

-   سایز کت و شلوار نباید بیشتر از سایز معمول فرد باشد سرشانه های کت  باید جذب شانه هایتان باشد. بهتر است قد آستین کت تان حداکثر تا انگشت شست باشد. نمایان شدن یک دو سانتی متر از لبه آستین پیراهن از زیر کت جلوه مطلوبی به شما می دهد. شلوارتان زیاد گشاد و بلند نباشد که زیر پاشنه پایتان برود. اندازه قد شلوار باید به حدی باشد که جورابتان دیده نشود. مدل های به اصطلاح خمره ای و با پیله های زیاد، توصیه نمی شود.  

-      استفاده از کت تک، کت های طرح دار و یا کت براق در محافل رسمی و حرفه ای چندان مرسوم نیست.

-      استفاده از پیراهن چهارخانه، خصوصاٌ چهارخانه درشت یک فاجعه واقعی است.

-   استفاده از پیراهن با یقه معروف به دیپلماتیک تنها برای نمایندگان وزارت امور خارجه نیست و به نمایندگان سایر سازمانها و نهادهای ایرانی توصیه می شود. 

-   اگر کت و شلوار به تن دارید، از جوراب سفید استفاده نکنید. جوراب سفید از هر جنسی و با هر مدلی، نوعی جوراب ورزشی و غیر رسمی محسوب می شود. بهترین رنگ جوراب با لباس رسمی، مشکی یا نوک مدادی است. می گویند اگر می خواهید بدانید که یک نفر خوش پوش است، به جوراب و کفش او نگاه کنید.

-      پوشیدن کفش اسپرت و راحتی با کت و شلوار رسمی عرف نیست. بهترین جنس کفش رسمی، چرم با رنگ مشکی است. 

-   رنگ کمربند و کفش معمولاً یکی ست. مگر در مواردی که از کمربند جیر استفاده شود. کمربند مشکی تنها کمربندی که همه آقایان باید داشته باشند.

-      نصب بج و لوگوی بانک که در اندازه مناسب ساخته شده باشد، بر روی کت بسیار توصیه می شود.

جلسات و ملاقاتها

-      تا حد امکان از ذکر نکات نامربوط با موضوع جلسه خودداری کنید.

-   در برخی مجالس خصوصاً میزگردها و همایش ها، محل استقرار شرکت کنندگان از پیش تعیین می شود. پیش از نشستن نسبت به درستی محل استقرار خود اطمینان حاصل کنید.

-   هنگام خوش آمدگویی، نباید خجالت کشید. بلکه باید با خوشرویی تعارف کرد و به آرامی لبخند زد. لبخند همیشه انسان را زینت می بخشد و شما را مصاحب خوبی برای دیگران می سازد.

-      اگر در جمع، کسی عطسه کرد، لازم نیست توجه نمایید و ابراز لطف نمایید.

-   مقامات مجازند در دیدار با همدیگر، پای خود را روی پای دیگر بیندازند. به صورتی که زیر زانوی یک پا روی زانوی پای دیگر قرار بگیرد. ملل مختلف تلقی متفاوتی از پا روی پا انداختن دارند. برخی آنرا نمی پسندند و برخی نوعی از آنرا نشان می دهند. مثلا اروپایی ها معمولا بلافاصله پس از نشستن، پای راست را روی پای چپ می اندازند. نکته جالب دراین باره، ویژگی خاص اعراب است. برای مقامات عرب، انداختن پاها روی هم به صورتی که تخته کفش طرف مقابل، به سمت شان باشد بسیار ناراحت کننده است و سبب دلخوری شدید آنها می شود.

-   اما در دیدارهای رسمی، مقامات با رتبه پایین تر، باید پاها را در کنار هم و با فاصله بسیار کم روی زمین قرار دهند. طوری که به نظر بیاید پاها تقریبا جفت شده است.

 

مصافحه و معرفی

-   با یک دست، مصافحه کنید. در بین مسلمانان و برای مثال در پایان نماز جماعت مرسوم است که با هر دو دست مصافحه می کنند. اما در محافل رسمی چنین نیست.

-      همواره مقام بالاتر و یا فرد مسن‌تر در دراز کردن دست پیش قدم می باشد. دراز کردن دست توسط مقام پایین‌تر دور از نزاکت معمول می‌باشد.

-      به هنگام دست دادن می‌بایست به صورت طرف مقابل نگاه کرد و دست وی را فشرد و به وی توجه کرد. دست باید گرم و خشک باشد.

-      نباید به مدت طولانی دست افراد را نگاه داشت و بیش از حد لزوم فشار داد، به خصوص در مواردی که صمیمیتی بین طرفین وجود نداشته باشد. حدود 5 ثانیه کفایت می کند.

-      به هنگام دست دادن نباید دست دیگر در جیب باشد.

-      فرد تازه وارد می‌بایست اول به مقام بالاتر و سپس به سایر افراد دست دهد.

-      افراد جوان تر خود را به افراد مسن تر معرفی می‌کنند.

-      افراد پائین تر از لحاظ علمی خود را به افراد بالاتر معرفی می‌کنند.

-      در معرفی اعضای یک گروه، ابتدا سرپرست و یا بلند پایه ترین فرد گروه را معرفی کنید.

-      دست دادن با دستکش توسط آقایان برخلاف نزاکت است، در حالی که خانم‌ها می‌توانند با دستکش دست دهند.

-   در کشورهای اسلامی دست دادن با زنان حرمت دارد و این امر می‌بایست قبل از مواجهه شدن به نحو مقتضی به طرف مقابل تفهیم گردد تا از بروز سوء تفاهم جلوگیری شود. چنانچه فرصت تفهیم موضوع به طرف مقابل نبوده است، نگهداری جزوه، روزنامه، لپ تاپ، ... در دست راست و کمی بیش از فاصله عرف ایستادن، شاید موثر واقع شود، طرف مقابل مصافحه را ممکن نداند.

-   توصیه می شود در رویدادهای رسمی بین المللی و در اولین برخورد نسبت به تبادل کارت ویزیت اقدام شود. علاوه بر معرفی و آشنایی، از کارت برای تبریک، تشکر، ابراز هم دردی و عرض تسلیت و خداحافظی نیز استفاده نمود.

-      به طور معمول قطع کارت ویزیت برای مردان 5 × 9  و برای بانوان  4 × 8  است.

-      برای کارت ویزیت رسمی می‌بایست از زمینه سفید استفاده نمود.

 

ضیافتها

-      صبر کنید تا همه افراد دور میز غذای خود را دریافت کنند بعد شروع به خوردن نمایید.

-      پاکت خالی شکر یا قند را زیر بشقاب قرار می دهند.

-      غذای اصلی را از همان ابتدا به تکه های کوچک قطعه قطعه نکنید. بلکه یکی دو تکه کوچک جدا کنید، بعد دوباره تکرار کنید تا غذا تمام شود.

-   تلفن همراه خود را سر میز غذا خاموش کنید. اگر تلفن شما روشن باشد و پس از زنگ خوردن به آن پاسخ دهید، یعنی که تلفن کننده از آنها که سر میز نشسته اند، برای شما مهمتر است. این کار دور از آداب است.

-      آشنایی با انواع کارد و چنگال و ظروف مخصوص سوپ غذای اصلی، دسر، ...توصیه می شود.

-      با دستمال سفره، چنگال و دیگر متعلقات میز نباید بازی کرد.

-      پس از صرف غذا، کارد و چنگال خود را موازی هم قرار دهید.

-   دقت نمایید تا کارد و چنگال از دستتان روی میز نیفتد. اگر افتاد، دستپاچه نشوید و آنرا رها کنید. در صورتیکه مأمور پذیرایی متوجه نشد، او را بخواهید و چنگال دیگری درخواست کنید.

-   سر میز، صحبت با بغل دستی نباید به گونه ای باشد که کاملاً به طرف وی چرخیده باشید و پشت شما به همسایگان دیگرتان باشد. در ضمن، مرسوم نیست که از این سوی میز با میهمانان دیگر سوی میز صحبت کرد.

-   حتی المقدور از همسایه خود نخواهید که طرف غذا یا مخلفات را به شما بدهند. در مهمانیهای رسمی عموماً در کنار هر میز، پیشخدمتی برای عرضه این خدمات آماده ایستاده است، از او کمک بگیرید. البته در مهمانیهای خانگی می توان از بغل دستی کمک گرفت.

-      اگر قصد دارید با کسی که کنار شما نشسته است صحبت کنید دست از غذا خوردن بردارید و کاملاً متوجه او باشید.

-      آرنج ها را نباید روی میز گذاشت. خیلی نزدیک و یا خیلی دور از میز نشستن هم پسندیده نیست.

-      نباید بر روی صندلی لم داد و یا صندلی را به عقب خم کرد.

-      سر میز از بیماری و شکست ها و ناراحتی هایتان صحبت نکنید.

-      نامه ها و مدارک را سر میز غذا به خصوص هنگام مهمانی رسمی مطالعه نکنید.

-      دستمال سفره را می توان فقط بر روی لبها برد و دستها را با آن تمیز کرد. آنرا برای خشک کردن صورت نباید بکار برد.

-      بعد از صرف غذا لازم نیست دستمال سفره را تا کرد. آنرا بدون تا کردن روی میز قرار دهید.

-      از خوردن هیچ غذایی به دلیل اینکه از آن خوشتان نمی آید یا برایتان مضر است امتناع نکنید. بهتر است بدون توضیح علل، غذای مورد نظر را نخورید.

 

چند نکته دیگر

-   هنگام پخش سرود ملی روی دو پای خود بایستید و دستان خود را چهار انگشت بر روی خط دوخت شلوار خود با جهت گیری شصت خود به سمت جلو قرار دهید. سر و گردن خود را بالا نگه دارید و نگاهتان را مستقیم به جلو نگه دارید. اگرچه قرار دادن دست بر روی قلب در مسابقات ورزشی مرسوم است و نشان از تعلق خاطر به میهن و نظام دارد ولیکن در جلسات رسمی چنین حرکتی عرف نیست.

-   بهتر است پیش از حضور در مراسم اطلاعاتی در خصوص تاریخ، فرهنگ، اقتصاد، ... کشور میزبان جمع آوری کنید. استفاده از این اطلاعات در گپ و گفت با میزبان باعث خوشحالی و جذب وی می شود.

-      در زمان ایستادن بر روی سن، روی یک پا نایستید. شما باید مستقیم و روی دو پای خود بایستید.

-      درب های ورودی و یا خروجی را باید برای نفر پست سر نگهداشت و در مقابل چنین خدمتی باید متقابلاً تشکر نمود.

-      اهدای هدیه در تشریفات امری معمول است، این کار برای تحکیم مودت و تداوم دوستی و به عنوان یادبود مفید می‌باشد.

-   بهتر است هدایای رسمی از صنایع دستی و تولیدات داخل کشور انتخاب شود. هدیه گران قیمت برای افراد ناآشنا شایسته نیست و ممکن است باعث سوء برداشت شود.

-      چنانچه اداره جلسه ای را برعهده دارید، باید فرصت صحبت کردن را برای همه فراهم کنید.

-      بهتر است در حضور افراد خارجی، برای صحبت با همکاران خود از زبان مادری استفاده نکنید. 

-    مزاح و بیان لطیفه می‌بایست متناسب با شرایط و افراد حاضر باشد و بموقع انتخاب شود. لطیفه ها در هر فرهنگی بار معنایی و سرگرمی خاص خود را دارد. برای مثال، بسیاری از لطیفه های انگلیسی نمی توانند باعث خنده ایرانیان شوند. اما کمی خندیدن به یک لطیفه بی مزه باعث خوشحالی گوینده می شود.

 

   علی رغم اینکه بایستی موارد بسیاری از جمله نکات فوق را در رویدادیهای رسمی و حرفه ای رعایت کرد، اما تشریفات را نباید مقررات و آداب و رسومی زائد و دست و پا گیر و ساخته و پرداخته افکار قرون گذشته دانست. رعایت تشریفات در روابط بین‌المللی الزامی است و عدم رعایت این اصول از ساده ‌ترین آن گرفته که نحوه معرفی، آشنایی و مبادله کارت ویزیت است تا انجام مذاکرات و عقد قراردادها بعضاً باعث رنجش افراد و باعث بروز سوء تفاهم و دست زدن به عمل متقابل می‌شود. در این ارتباط، نباید به میل و سلیقه شخصی عمل کرد. ضمن اینکه متقابلاً می‌بایست رعایت این اصول را از طرف مقابل خواستار شویم.

     این نکته را نیز نباید فراموش کرد که در شرایط رقابتی امروز، برخورداری از هوش آداب معاشرت (هوش اتیکتی)[4] و تأثیر مثبت در اولین دیدار می تواند باعث شود تا نسبت به همگنان خود متمایز شویم و در رقابت برنده شویم. می گویند که نخستین ملاقات 15 ثانیه به طول می انجامد، ولی اثر آن می تواند در تمام عمر حرفه ای ما باقی بماند. به علاوه، رعایت اصول تشریفاتی مطلق نیست و بعضاً تابع زمان و مکان و شرایط جغرافیایی است. فراموش نکنیم که بر اساس رفتار ما، درباره آداب و رسوم کشورمان قضاوت می کنند.